ΤΕΡΕΖΑ ΠΕΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ-ΒΑΛΑΛΑ:

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Διοργάνωση:

ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ, Α.Π.Θ.

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Α.Π.Θ.

Συντονίστρια του Κύκλου Διαλέξεων:

Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου

Πρόεδρος του “Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών”, Α.Π.Θ.

Τερέζα Πεντζοπούλου-Βαλαλά, Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Ομότιμη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Α.Π.Θ.

«Μεταφυσικὴ καὶ Θεολογία στόν Ἀριστοτέλη»

Περίληψη

Τὸ βιβλίο Λ τῶν Μετὰ τὰ Φυσικὰ θεωρεῖται ὅτι περιέχει τὴν θεολογία τοῦ Ἀριστοτέλη. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ τίτλος τῆς διάλεξής μου. Τὸ βιβλίο ὅμως δὲν εἶναι θεολογικὴ πραγματεία. Τὶ εἶναι τότε;

Α) Εἶναι σύνοψη τῆς θεωρίας τῆς οὐσίας, ἤ καλύτερα τῶν οὐσιῶν. Ὑπάρχουν τρία εἴδη οὐσιῶν: (1) οἱ αἰσθητές, χωριστὲς καὶ μεταβλητές. (2) οἱ αἰσθητὲς ποὺ δὲν μεταβάλλονται ἀλλὰ καὶ δὲν εἶναι τελείως χωριστὲς ἀπὸ τὴν ὕλη (3) οἱ χωριστὲς καὶ ἀκίνητες οὐσίες.

Ἔχουμε ἔτσι τὶς τρεῖς θεωρητικὲς ἐπιστῆμες (φιλοσοφίες) τὴν Φυσική, τὴν Μαθηματική, τὴν Θεολογική. Ἡ τελευταία εἶναι «πρώτη» ἱεραρχικὰ γιατὶ ἐρευνᾶ τὴν πρώτη αἰτία. Ὀνομάζεται καὶ «φιλοσοφία πρώτη». Ἐὰν ὑπάρχει κάποια οὐσία ἀκίνητη καὶ χωριστή, τότε ἐνταῦθ’ ἄν εἴη ποὺ καὶ τὸ θεῖον καὶ αὐτὴ ἡ οὐσία εἶναι ἡ πρώτη καὶ κυριώτατη ἀρχή. Αὐτὴ ἡ «πρώτη φιλοσοφία» εἶναι ἡ θεολογικὴ ἐπιστήμη (ὁ ὅρος ἀπαντᾶ μόνο μία φορά).

Β) Τὸ βιβλίο χωρίζεται σὲ δύο μέρη. Στὸ 1^οὁ Ἀριστοτέλης ἐκθέτει περιληπτικὰ τὴν θεωρία τῶν αἰσθητῶν οὐσιῶν. Στὸ 2^ομέρος ἐρευνᾶ τὴν χωριστή, ἀκίνητη οὐσία δηλαδὴ τὴν καθαρὰ νοητὴ οὐσία. Ἡ ἔρευνα τὸν ὁδηγεῖ στὴν θεωρία τοῦ πρώτου κινοῦντος ἀκινήτου καὶ στὴν θεωρία ὅτι ἡ οὐσία τοῦ θείου, -τοῦ θεοῦ- εἶναι καθαρὴ νόηση.

            Στὴν σύλληψη τοῦ πρώτου κινοῦντος ἀκινήτου, που εἶναι τὸ ἐπιστέγασμα τῆς ὅλης θεωρίας τῆς κινήσεως, ὁ Ἀριστοτέλης ὁδηγεῖται μὲ λογικὴ ἀναγκαιότητα. Ὅ,τι δίνει τὴν κίνηση στὸ σύμπαν δὲν μπορεῖ τὸ ἴδιο νὰ κινεῖται. Ἡ πρώτη ἀρχὴ εἶναι ἀναγκαστικὰ ἀκίνητη: «ἔστι τι ὅ οὐ κινούμενον κινεῖ, ἀΐδιον καὶ οὐσία καὶ ἐνέργεια οὖσα».

            Εἶναι ἡ ἀρχὴ ποὺ διέπει καὶ τὸ σύμπαν καὶ τὴν φύση, καὶ εἶναι ἐνέργεια «Φαμέν δὴ τὸν Θεὸν εἶναι ζώον ἀΐδιον ἄριστον, ὥστε ζωὴ καὶ αἰὼν συνεχὴς ὑπάρχει τῷ Θεῷ» (Λ 1072b25-30).

            Ἐὰν εἶχαν χαθεῖ ὅλα τὰ βιβλία τῶν Μετὰ τὰ Φυσικά, καὶ εἶχε σωθεῖ μόνο τὸ βιβλίο Λ, τότε θὰ εἴχαμε στὰ χέρια τὴν ὅλη μεταφυσικὴ σκέψη τοῦ Ἀριστοτέλη σὲ συνοπτικὴ μορφή.

Συνημμένα:
Αρχείο